วงการยา ฉบับ 191 /ผึ้ง

คอลัมน์สมุนไพร-แพทย์ทางเลือก /ขาวดำ 2 หน้า

ชื่อ herb-191

ประสบการณ์การใช้ยาสมุนไพร ในการรักษาผู้ป่วยแทนยาแผนปัจจุบัน ร.พ.บางกระทุ่ม จ.พิษณุโลก

ปัจจุบันมูลค่าการนำเข้ายาแผนปัจจุบันของประเทศไทยมีมูลค่าสูงถึงปีละกว่า 1.3 แสนล้านบาท หรือร้อยละ 35 ของค่าใช้จ่ายสุขภาพ ซึ่งสูงกว่าประเทศพัฒนาแล้วที่ใช้เพียงร้อยละ 20 ดังนั้น เพื่อลดค่าใช้จ่ายด้านยารักษาโรคจึงมีการส่งเสริมการใช้ยาสมุนไพรมาใช้ในโรงพยาบาลในสังกัดกระทรวงสาธารณสุขทั่วประเทศ โดยเพิ่มบริการตรวจรักษาด้วยการแพทย์แผนไทยหรือการแพทย์ทางเลือกที่แผนกผู้ป่วยนอก และใช้ยาสมุนไพรรักษาอาการเจ็บป่วย เพื่อลดการใช้ยาแผนปัจจุบันลง

โรงพยาบาลบางกระทุ่ม โรงพยาบาลขนาด 30 เตียง ซึ่งตั้งอยู่ที่ อ.บางกระทุ่ม จ.พิษณุโลก เป็นอีกหนึ่งตัวอย่างที่ชัดเจนในการจ่ายยาสมุนไพรในบัญชียาหลักให้แก่ผู้ป่วยควบคู่กับยาแผนปัจจุบัน โดยทางโรงพยาบาลได้ปลูกพืชสมุนไพรเกือบทุกชนิดเพื่อนำมาผลิตยารักษาโรคต่าง ๆ ในรูปของลูกกลอน ชาชง และแคปซูล ซึ่งยาที่ผลิตได้มีหลายชนิด แก้โรคท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่น จุกเสียด โรคกระเพาะ โรคท้องผูก ริดสีดวงทวาร ไอ เจ็บคอ ขับเสมหะ อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร นอนไม่หลับ และโรคคอเลสเตอรอลสูง รวมทั้งจัดให้มีแผนกคลินิกแพทย์แผนไทย เปิดบริการรักษาโรคด้วยยาสมุนไพร การอบตัวด้วยสมุนไพร และการนวดไทย (หัตถบำบัด)

พญ.ดวงรัตน์ เชี่ยวชาญวิทย์ ผู้อำนวยการโรงพยาบาลบางกระทุ่ม จ.พิษณุโลก กล่าวว่า โรงพยาบาลบางกระทุ่มรับผิดชอบดูแลประชากรใน 9 ตำบล 87 หมู่บ้าน จำนวนกว่า 40,000 คน ด้วยแนวคิดที่ว่า “โรงพยาบาลชุมชนทั่วประเทศมีอยู่กว่า 700 แห่ง ถ้าจะให้โรงพยาบาลบางกระทุ่มโดดเด่นขึ้นมาต้องมีอะไรที่แตกต่างจากที่อื่น” จึงเป็นเหตุผลให้ลุยเรื่องของยาสมุนไพร และเห็นคุณค่าของสมุนไพรไทย

ในการพัฒนางานแพทย์แผนไทยของโรงพยาบาลตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน พญ.ดวงรัตน์ เล่าว่า แต่เดิมโรงพยาบาลบางกระทุ่มตั้งอยู่กลางทุ่งนา ต่อมาได้ทำการปรับพื้นที่ทั้งหมดให้กลายเป็นสวนสมุนไพร รวมทั้งสร้างอาคารผลิตยาสมุนไพร แบ่งสัดส่วนออกเป็นด้านการผลิตและด้านคลินิกให้บริการการแพทย์แผนไทย ชั้นล่างเป็นอาคารผลิต ชั้นบนเป็นห้องประชุมสำหรับต้อนรับคณะดูงานต่าง ๆ จากนั้นได้ใช้งบประมาณ 17 ล้านบาท สร้างโรงงานผลิตยาสมุนไพรแห่งใหม่ ซึ่งแล้วเสร็จไปเมื่อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2556 และผ่านการรับรองมาตรฐาน GMP เป็นที่เรียบร้อยแล้ว

นอกจากนี้ได้ร่วมกับกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช (Plant Tissue Culture) เพื่อให้ชาวบ้านใน อ.บางกระทุ่ม นำไปปลูกเพื่อเป็นวัตถุดิบสมุนไพรให้แก่ทางโรงพยาบาล

พญ.ดวงรัตน์ กล่าวถึงการผลิตยาสมุนไพรว่า ที่โรงพยาบาลบางกระทุ่มผลิตยาสมุนไพรเอง ทั้งเพื่อใช้ในโรงพยาบาล และจำหน่ายไปตามโรงพยาบาลชุมชนและสถานีอนามัยในเขตภาคเหนือที่สนใจ โดยจะขยายพันธุ์พืชสมุนไพรและให้ชาวบ้านในพื้นที่มารับไปปลูก โดยควบคุมเรื่องการใช้สารเคมีอย่างเคร่งครัด และจะรับซื้อจากชาวบ้านในราคารับซื้อที่แน่นอน ในราคาที่รับซื้อนี้จะถูกหักกิโลกรัมละ 1 บาท เข้าชมรมผู้สนใจสมุนไพรของ อ.บางกระทุ่ม ชมรมนี้จะทำหน้าที่รวบรวมองค์ความรู้เกี่ยวกับสมุนไพรพื้นบ้านที่เคยกระจัดกระจายอยู่มารวบรวมเอาไว้เป็นหนึ่งเดียว แล้วตรวจสอบ แลกเปลี่ยน พูดคุย และแบ่งปันข้อมูลความรู้เกี่ยวกับสมุนไพรที่แต่ละคนเคยรู้ เคยเห็น และเคยใช้มา

“เรามองว่าถ้าโรงพยาบาลทำเพียงหน่วยงานเดียวคงไม่สำเร็จ เพราะฉะนั้นต้องสร้างเครือข่ายทำงานร่วมกัน และที่สำคัญยังเป็นการกระจายรายได้สู่ชุมชนด้วยอีกทางหนึ่ง”

ในด้านการผลิตยาสมุนไพร ปัจจุบันใช้เครื่องมือที่ทันสมัย ทำงานด้วยระบบอัตโนมัติและกึ่งอัตโนมัติ มีการปรับรูปแบบผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรให้มีลักษณะโดดเด่น น่าสนใจ มีการควบคุม ตรวจสอบวัตถุดิบสมุนไพรทั้งแบบสดและแบบที่ผ่านการแปรรูปแล้ว พร้อมส่งตรวจมาตรฐานความปลอดภัยที่กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์และศูนย์วิทยาศาสตร์การแพทย์ จ.พิษณุโลก

สำหรับงานบริการคลินิกแพทย์แผนไทย มีการให้บริการ 3 ช่องทางด้วยกัน คือ 1. ขอรับบริการแพทย์แผนไทย โดยแพทย์อายุรเวทจะทำการตรวจรักษา จ่ายยาสมุนไพร และให้คำแนะนำ 2. เข้าสู่ระบบการตรวจรักษาโดยแพทย์แผนปัจจุบัน และ 3. เข้าไปซื้อยาโดยตรง ซึ่งจะมีเภสัชกรคอยให้คำแนะนำต่าง ๆ

ทั้งนี้ผลิตภัณฑ์สมุนไพรของโรงพยาบาลบางกระทุ่ม นอกจากจะนำมาใช้ในโรงพยาบาลแล้ว ยังจำหน่ายไปตามโรงพยาบาลชุมชนและสถานีอนามัยในเขตภาคเหนือที่สนใจ โดยผลิตภัณฑ์สมุนไพรทั้งหมดมีหลายรูปแบบ และสามารถใช้ทดแทนยาแผนปัจจุบันได้ทั้งหมด ดังนี้

แคปซูล ได้แก่ ชุมเห็ดเทศแคปซูล แก้ท้องผูก ช่วยระบาย ดอกคำฝอยแคปซูล บำรุงโลหิต บำรุงหัวใจ ลดไขมันในเส้นเลือด มะรุมแคปซูล ช่วยระบาย เพิ่มแคลเซียม ตำรับยาโคคลานแคปซูล ประกอบด้วย โคคลาน ทองพันชั่ง โด่ไม่รู้ล้ม มะตูม บรรเทาอาการปวดกล้ามเนื้อตามร่างกาย กระชายดำแคปซูล บำรุงสุขภาพ แก้โรคบิด ปวดข้อ เป็นยาอายุวัฒนะ กระเทียมสกัดแคปซูล ลดคอเลสเตอรอล ขับลม แก้จุกเสียดแน่นท้อง ขี้เหล็กแคปซูล เจริญอาหาร ช่วยให้นอนหลับ ขิงแคปซูล แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่น จุกเสียด ขมิ้นชันแคปซูล แก้ท้องอืดเฟ้อ โรคกระเพาะอาหาร บอระเพ็ดแคปซูล ลดไข้ เจริญอาหาร ปัญจขันธ์/เจียวกู่หลานแคปซูล ลดน้ำตาลในเลือด เพิ่มภูมิต้านทาน บำรุงสุขภาพ เถาวัลย์เปรียงแคปซูล คลายกล้ามเนื้อ เพิ่มภูมิต้านทาน เพชรสังฆาตแคปซูล แก้ริดสีดวงทวาร พริกไทยดำแคปซูล ขับลม แก้จุกเสียดแน่นท้อง ฟ้าทะลายโจรแคปซูล แก้เจ็บคอ แก้ท้องเสีย มะระขี้นกแคปซูล ลดน้ำตาลในเลือด เจริญอาหาร รางจืดแคปซูล ถอนพิษเบื่อเมา ช่วยลดสารพิษในร่างกาย ส้มแขกแคปซูล ลดการสร้างไขมัน หญ้าปักกิ่งสกัดแคปซูล บำรุงสุขภาพ เพิ่มภูมิต้านทาน พลูคาวแคปซูล บำรุงสุขภาพ รักษาผิวหนังอักเสบ เพิ่มภูมิต้านทาน ประสะไพลแคปซูล (สูตรตำรับ) ประกอบด้วย ผิวมะกรูด หัวว่านน้ำ กระเทียม หอม พริกไทย ดีปลี ขิง ขมิ้นอ้อย เทียนดำ เกลือสินเธาว์ ไพล การบูร แก้ปวดประจำเดือน ตกขาว จันทน์ลีลาแคปซูล (สูตรตำรับ) ประกอบด้วย โกฐสอ โกฐเขมา โกฐจุฬาลัมพา จันทน์เทศ ลูกกระดอม รากปลาไหลเผือก เถาบอระเพ็ด พิมเสนเกล็ด บรรเทาอาการไข้ตัวร้อน ไข้เปลี่ยนฤดู ลดความดันแคปซูล (สูตรตำรับ) ประกอบด้วย เถาสะค้าน เมล็ดพริกไทย เนื้อลูกสมอไทย ใบมะคำไก่ ใบเหล็ก ฝางเสน ใบอินทนิล ใบกระวาน ลูกเร่ว ว่านน้ำ เทียนดำ เทียนแดง เทียนขาว เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน เทียนเยาวภาณี เทียนสัตตบุษย์ ลูกผักชี ดอกพิกุล เกสรบัวหลวง ดอกคำฝอย รากช้าพลู ช่วยลดความดันโลหิต สหัสธาราแคปซูล ประกอบด้วย โกฐพุงปลา โกฐก้านพร้าว เทียนสัตตบุษย์ โกฐเขมา เทียนขาว โกฐกักกรา เทียนดำ รากจิงจ้อใหญ่ มหาหิงค์ เทียนตาตั๊กแตน เทียนแดง เนื้อลูกจันทน์ ดอกจันทน์ การบูร หัสคุณเทศ ตองแตก ว่านน้ำ ดอกดีปลี เนื้อลูกสมอไทย รากเจตมูลเพลิง พริกไทยร่อน แก้ปวดเมื่อย อัมพฤกษ์ อัมพาต ห้ารากแคปซูล ประกอบด้วย รากเท้ายายม่อม รากมะเขือชุมพร รากย่านาง รากปลาไหลเผือก รากชิงชี่ ถอนพิษ ดับพิษต่าง ๆ แก้ไข้พิษ ไข้กาฬ อายุวัฒนะแคปซูล ประกอบด้วย เปลือกตะโกนา ทิ้งถ่อน โด่ไม่รู้ล้ม แห้วหมู เมล็ดพริกไทย บอระเพ็ด และเบญจกูล (ดีปลี ช้าพลู สะค้าน เจตมูลเพลิง ขิง) บำรุงสุขภาพ เพิ่มภูมิต้านทาน ตรีผลา ประกอบด้วย มะขามป้อม สมอไทย สมอพิเภก แก้ไอ ขับเสมหะ

ลูกกลอน ได้แก่ ลูกกลอนกล้วยน้ำว้า แก้โรคกระเพาะอาหาร

ยาชง ได้แก่ ยาชงใบหม่อนพลัส รักษาโรคเบาหวาน และโรคเรื้อรังต่าง ๆ ยาชงหญ้าหนวดแมว แก้ขัดเบา ขับปัสสาวะ ละลายนิ่วก้อนเล็ก ๆ ยาชงตะไคร้ บำรุงไฟธาตุ ขับลมในลำไส้ เจริญอาหาร ยาชงใบเตย ลดน้ำตาลในเลือด ในผู้ป่วยเบาหวาน บำรุงหัวใจ ช่วยขับปัสสาวะ ยาชงหญ้าดอกขาว ขับปัสสาวะ ช่วยลดการสูบบุหรี่

ยาน้ำ ได้แก่ ทิงเจอร์เสลดพังพอน แก้เริม งูสวัด คาลาไมน์เสลดพังพอน แก้ผดผื่นคัน ตุ่มคันอีสุกอีใส ยาธาตุอบเชย แก้ปวดท้อง ท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่น จุกเสียด อาหารไม่ย่อย ยาแก้ไอมะขามป้อม แก้ไอ ขับเสมหะ ยาดองมะกรูดแผนไทย แก้โรคกษัย บำรุงเลือด ยาน้ำลูกยอไทย แก้โรคกษัย บำรุงไฟธาตุ บำรุงโลหิต

ยาอื่น ๆ ได้แก่ ยาหอม แก้ลม วิงเวียน ใจสั่น ลูกประคบสมุนไพร แก้ปวดเมื่อย ช่วยในการไหลเวียนเลือดดี ชุดอบสมุนไพร แก้ปวดเมื่อย ครีมเสลดพังพอน แก้เริม งูสวัด

ผลิตภัณฑ์อาหารเสริม ได้แก่ อาหารเส้นใย ประกอบด้วย ถั่วเหลือง งาดำ รำข้าว ลูกเดือย ลดระดับคอเลสเตอรอล ลดระดับน้ำตาล และลดน้ำหนักตัว

ผลิตภัณฑ์เครื่องสำอาง ได้แก่ ขมิ้นชันผง บำรุงผิว ลดการอักเสบของผิว สบู่ขิง กระชับรูขุมขน แชมพูข่า บรรเทาอาการคันศีรษะ สบู่ขมิ้นชัน บำรุงผิว ลดอาการอักเสบของผิวหนัง สบู่สมุนไพรรวม ลดผิวหนังอักเสบ ผื่นคัน ครีมล้างหน้ามะขาม มีกรดผลไม้ (AHAs) กระตุ้นการผลัดผิวใหม่ ลดรอยเหี่ยวย่น จุดด่างดำ ทำให้ดูอ่อนกว่าวัย ผิวขาวเนียนยิ่งขึ้น ผงขัดหน้า ประกอบด้วย ผงขมิ้นชัน ดินสอพอง เมนทอล ลดอาการอักเสบของสิว และความมันบนใบหน้า แป้งขมิ้นชัน บรรเทาอาการผดผื่นคันของผิว ครีมขมิ้นชัน ลดการอักเสบของผิวหนัง แก้ผื่นคัน บำรุงผิว โลชั่นขมิ้นชัน ลดการอักเสบของผิวหนัง แก้ผื่นคัน บำรุงผิว