ไขปริศนา สมองดี กินแบบนี้ก็ได้หรือ “โภชนเภสัชภัณฑ์กับสุขภาพสมอง”

            เมื่อไม่นานมานี้ ในงานประชุม “Nursing Quality: Patient & Nurse Safety” ซึ่งจัดโดยชมรมผู้บริหารการพยาบาลโรงพยาบาลชุมชน โดยการสนับสนุนของบริษัท แบรนด์ ซันโทรี่ (ประเทศไทย) จำกัด เพื่อให้เกิดความร่วมมือของบุคลากรและหน่วยงานสาธารณสุขตั้งแต่ระดับพื้นที่ ส่วนภูมิภาค ส่วนกลาง และระดับประเทศ เกิดการพัฒนาเชิงระบบ และส่งเสริมให้ผู้ป่วยและประชาชนมีส่วนร่วมในการพัฒนาเพื่อความปลอดภัยในระบบบริการสาธารณสุขอย่างสร้างสรรค์ โดยมีหัวหน้าพยาบาลและพยาบาลวิชาชีพเข้าร่วมการประชุมกว่า 900 คน ณ โรงแรมโกลเด้นท์ ซิตี้ จังหวัดระยอง

            ในงานประชุมครั้งนี้ได้รับเกียรติจากวิทยากรผู้ทรงคุณวุฒิหลายท่านร่วมบรรยาย หนึ่งในนั้นคือ ผศ.ดร.เอกราช บำรุงพืชน์ ภาควิชาโภชนวิทยา คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ซึ่งให้เกียรติมาอัพเดทเรื่อง “แนวทางดูแลสุขภาพคนไทยยุค 4.0 ด้วยอาหารและโภชนาการ” ซึ่งท่านได้กล่าวไว้อย่างน่าสนใจถึงเรื่องของ “โภชนเภสัชภัณฑ์กับสุขภาพสมอง” เมื่ออายุเพิ่มมากขึ้น การทำงานของระบบประสาทและสมองจะเสื่อมถอยลง อาจนำไปสู่การเกิดโรคสมองเสื่อมได้ อาหารเป็นปัจจัยที่สำคัญในการช่วยชะลอความเสื่อมและส่งเสริมสุขภาพสมอง โดยอาหารและสารอาหารต่าง ๆ จะช่วยในการส่งเสริมประสิทธิภาพการทำงานของระบบประสาทและสมอง หรือป้องกันสมองเสื่อม ได้แก่

            ผลไม้ตระกูลเบอร์รี่ มีสารพฤกษเคมีที่ออกฤทธิ์สำคัญ ได้แก่ “แอนโทไซยานิน” (Antrocyanin) ซึ่งมีสีม่วงแดง ช่วยในการเสริมความจำ ป้องกันสมองเสื่อมในผู้สูงอายุได้ นอกจากเบอร์รี่ต่าง ๆ ของต่างประเทศแล้ว เบอร์รี่ไทย อย่างเช่น ลูกหม่อน มะเม่า มะหลอด มะเกี๋ยง ตะขบ ลูกหว้า ก็เป็นแหล่งของแอนโทไซยานินที่ดี

            ใบแปะก๊วย สารสำคัญออกฤทธิ์คือ เทอร์ปีน แลคโตน (Terpene lactones) และฟลาโวน ไกลโคไซด์ (Flavone glycosides) ช่วยเพิ่มการไหลเวียนโลหิตในหลอดเลือดสมอง ทำให้สารอาหารต่าง ๆ ไปเลี้ยงสมองดีขึ้น 

            คาร์โนซีน เป็นเปปไทด์ที่พบมากในซุปไก่ ช่วยเพิ่มคลื่นสมองแบบอัลฟ่า (Alpha-wave) ทำให้รู้สึกสงบ เพิ่มสมาธิ ความสามารถในการเรียนรู้และจดจำที่ดีขึ้น ช่วยให้ไมโตรคอนเดรียทำงานได้ดีขึ้น เซลล์สมองผลิตพลังงานได้มากขึ้น ยับยั้งการเกิด AGEs ซึ่งเป็นสารเร่งความชรา นอกจากนี้ยังช่วยชะลอการหดสั้นของเทโลเมียร์

            วิตามินบี 1, บี 6, บี 12, โฟเลต มีการศึกษาวิจัยทางคลินิกพบว่า ช่วยป้องกันการเกิดอัลไซเมอร์ได้ วิตามินซี วิตามินอี ช่วยต้านอนุมูลอิสระ ป้องกันสมองเสื่อม ส่วนวิตามินดีนั้นมีการศึกษาวิจัยหลายการศึกษาพบว่า การได้รับวิตามินดีที่ต่ำสัมพันธ์กับการเกิดโรคสมองเสื่อมและอัลไซเมอร์ ดังนั้น การได้รับวิตามินดีที่เพียงพอทั้งที่ร่างกายสังเคราะห์ขึ้นเองจากแสงแดดและจากอาหารจะเปรียบเสมือนจิ๊กซอว์ชิ้นหนึ่งที่สำคัญในการช่วยป้องกันโรคสมองเสื่อม

            เหล็ก พบมากในเนื้อสัตว์ ตับ และผักใบเขียว เป็นส่วนประกอบของฮีโมโกลบินในเม็ดเลือดแดง ซึ่งทำหน้าที่นำออกซิเจนไปเลี้ยงเซลล์สมอง การขาดธาตุเหล็กหรือภาวะพร่องเหล็กมีผลทำให้สมาธิสั้น ไอคิวลดลง การเรียนรู้และจดจำลดลง

            ข้าวกล้องงอก มีสารออกฤทธิ์สำคัญ ได้แก่ กาบา (GABA) จะช่วยเพิ่มคลื่นสมองแบบอัลฟ่า (Alpha-wave) ทำให้รู้สึกผ่อนคลาย ลดความตึงเครียดและวิตกกังวลได้ วิธีทำข้าวกล้องงอกแบบง่าย ๆ คือ 1. นำข้าวกล้องใหม่ แช่น้ำทิ้งไว้ 8-10 ชั่วโมง  2. เทน้ำออกแล้ว นำข้าวกล้องที่แช่น้ำแล้วมาหมักไว้ในห่อผ้าที่ชุ่มน้ำ ทิ้งไว้อีกประมาณ 12-24 ชั่วโมง นำข้าวกล้องที่ได้มาหุงเพื่อรับประทาน

            ปลา อุดมไปด้วยกรดไขมัน “โอเมก้า 3” ควรรับประทานปลาอย่างน้อยสัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง ปลาน้ำจืดบางชนิดก็เป็นแหล่งของโอเมก้า 3 ที่ดี เช่น ปลาดุก ปลาสวาย ปลาตะเพียน ปลาช่อน ช่วยในการทำงานของสมองและความจำ ป้องกันโรคสมองเสื่อมได้

            ไข่ อุดมไปด้วย “โคลีนและเลซิติน” เป็นสารสำคัญที่พบในโครงสร้างของผนังเซลล์ โดยเฉพาะเยื่อหุ้มสมอง และเซลล์ประสาท ทั้งยังเป็นสารตั้งต้นในการสังเคราะห์อะซีติลโคลีน (Acetylcholine) ซึ่งเป็นสารสื่อประสาทที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการจดจำของสมอง เลซิติน (พบในสมองมนุษย์ 30%) ช่วยในการทำงานของระบบประสาทและป้องกันภาวะสมองเสื่อม

            กล้วย อุดมไปด้วยกรดอะมิโน “ทริปโตแฟน” (Tryptophan) ซึ่งเป็นสารตั้งต้นของฮอร์โมนซีโรโทนิน (Serotonin) ช่วยให้สมองผ่อนคลาย มีโพแทสเซียมสูง ช่วยลดความดันโลหิต และลดปัจจัยเสี่ยงของโรคหลอดเลือดสมอง

            “เมื่อรู้อย่างนี้แล้วว่าอาหารและสารอาหารอะไรบ้างที่ช่วยในการทำงานของระบบประสาทและสมอง รวมทั้งป้องกันสมองเสื่อม ก็อย่าลืมสรรหามารับประทานกันนะครับ เชื่อว่าไม่ว่าจะอายุเพิ่มมากขึ้นอีกกี่ปี สมองของเราก็ยังฟิตอยู่ตลอดเวลาครับ”