พยากรณ์ 4 โรค 2 ภัยสุขภาพ เฝ้าระวังปี 2560

กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข พยากรณ์โรคที่ต้องจับตามองและเฝ้าระวังอย่างใกล้ชิดในปี พ.ศ. 2560 มี 4 โรคที่สำคัญ ได้แก่ โรคไข้เลือดออก โรคไข้หวัดใหญ่ โรคมือ เท้า ปาก และโรคเมลิออยโดสิส โดยเฉพาะโรคไข้หวัดใหญ่ที่คาดว่าจะมีผู้ป่วยมากกว่า 300,000 ราย หรือเพิ่มขึ้น 2 เท่าจากปีที่ผ่านมา โดยมี 7 จังหวัดที่มีความเสี่ยงสูง ได้แก่ ลำปาง กรุงเทพฯ ระยอง เชียงใหม่ ภูเก็ต อยุธยา และพะเยา สำหรับภัยสุขภาพที่สำคัญมี 2 เรื่อง ได้แก่ ภัยจากการใช้เครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊ส และการเสียชีวิตด้วยโรคทางเดินหายใจในช่วงปัญหาหมอกควันภาคเหนือตอนบน

นพ.เจษฎา โชคดำรงสุข อธิบดีกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข กล่าวว่า กรมควบคุมโรคได้วิเคราะห์สถานการณ์โรคในระบบเฝ้าระวังต่าง ๆ ที่ผ่านมา โดยวิธีอนุกรมเวลา วิเคราะห์จำนวนและช่วงเวลาของการเกิดโรคต่าง ๆ เพื่อคาดการณ์แนวโน้มของการเกิดโรค และนำมาพยากรณ์โรคและภัยสุขภาพที่สำคัญในปี พ.ศ. 2560 เพื่อเฝ้าระวังสถานการณ์ของโรคที่อาจเกิดขึ้นในประเทศไทย โดยแบ่งเป็น 2 กลุ่ม  ได้แก่ กลุ่มที่ 1 การพยากรณ์โรคติดต่อ และกลุ่มที่ 2 โรคไม่ติดต่อและภัยสุขภาพ ซึ่งการพยากรณ์โรคติดต่อมี 4 โรคสำคัญ ดังนี้

1. โรคไข้เลือดออก จากข้อมูลในปี พ.ศ. 2559 พบผู้ป่วย 57,425 ราย เสียชีวิต 55 ราย และในช่วงฤดูฝนที่ผ่านมามีผู้ป่วยน้อยกว่าที่คาดการณ์ไว้ ส่งผลให้จำนวนผู้ป่วยในภาพรวมลดลงเมื่อเทียบกับปี พ.ศ. 2558 และพบว่าผู้เสียชีวิตส่วนใหญ่เป็นเด็กโตอายุ 7-14 ปี สำหรับการพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าจะมีผู้ป่วยโรคไข้เลือดออกตลอดทั้งปีประมาณ 37,500 ราย ส่วนการคาดการณ์พื้นที่เสี่ยง โดยวิเคราะห์จากพื้นที่ที่ระบาดซ้ำซากในช่วง 5 ปีที่ผ่านมาพบว่า จะมีพื้นที่เสี่ยงต่อการระบาดสูงใน 36 จังหวัดทั่วประเทศ การป้องกันที่สำคัญคือ รณรงค์ให้ทุกคนร่วมกันกำจัดยุงลายอย่างต่อเนื่องและจริงจังตามมาตรการ “3 เก็บ ป้องกัน 3 โรค” คือ 1. เก็บบ้าน  2. เก็บขยะ และ 3. เก็บน้ำ เพื่อป้องกันโรคไข้เลือดออก โรคไข้ปวดข้อยุงลาย และโรคติดเชื้อไวรัสซิกา

2. โรคไข้หวัดใหญ่ จากข้อมูลในปี พ.ศ. 2559 พบผู้ป่วย 156,943 ราย เสียชีวิต 43 ราย สำหรับการพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าจะมีผู้ป่วยประมาณ 320,000 ราย (เพิ่มขึ้น 2 เท่าจากปีที่ผ่านมา) จังหวัดที่คาดว่าจะมีความเสี่ยงสูงต่อการเกิดการระบาดเป็นวงกว้างมี 7 จังหวัด ได้แก่ ลำปาง กรุงเทพฯ ระยอง เชียงใหม่ ภูเก็ต อยุธยา และพะเยา (ประเมินความเสี่ยงรายจังหวัด โดยพิจารณาจากอัตราป่วยเฉลี่ย 3 ปีล่าสุด) กรมควบคุมโรคจึงใช้มาตรการ “ปิด ล้าง เลี่ยง หยุด” เพื่อป้องกันโรคไข้หวัดใหญ่ ดังนี้ 1. ปิด คือ ปิดปาก ปิดจมูก เมื่อไอ จาม   2. ล้าง คือ ล้างมือบ่อย ๆ เมื่อสัมผัสสิ่งของ  3. เลี่ยง คือ หลีกเลี่ยงการคลุกคลีใกล้ชิดกับผู้ป่วย และ 4. หยุด คือ เมื่อป่วย ควรหยุดเรียน หยุดงาน หยุดกิจกรรมในสถานที่แออัด 

3. โรคมือ เท้า ปาก จากข้อมูลในปี พ.ศ. 2559 พบผู้ป่วย 75,796 ราย เสียชีวิต 3 ราย โดยผู้เสียชีวิตเป็นเด็กเล็กอายุ 9 เดือน-5 ปี ผู้ป่วยส่วนใหญ่เป็นเด็กเล็ก พบบ่อยในช่วงฤดูฝน และพบเป็นการระบาดแบบปีเว้นปี การพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 จึงคาดว่าจะมีผู้ป่วยประมาณ 42,000 ราย ซึ่งโรคนี้ติดต่อโดยการสัมผัสกับน้ำมูก น้ำลาย น้ำในตุ่มพอง และอุจจาระของผู้ป่วย ส่วนวิธีป้องกันคือ รักษาความสะอาดของร่างกาย หมั่นล้างมือบ่อย ๆ และไม่ใช้สิ่งของร่วมกัน หากมีเด็กในสถานศึกษาป่วยโรคมือ เท้า ปาก ต้องแยกเด็กป่วยออก ให้ผู้ปกครองรับกลับบ้าน และพักอยู่บ้านจนกว่าจะหายเป็นปกติ  

4. โรคเมลิออยโดสิส จากข้อมูลในปี พ.ศ. 2559 พบผู้ป่วย 3,171 ราย เสียชีวิต 6 ราย จะพบผู้ป่วยมากในช่วงฤดูฝนของทุกปี สำหรับการพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าจะมีผู้ป่วยประมาณ 3,000 ราย โรคนี้เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย ติดต่อจากการสัมผัสดินหรือน้ำที่ปนเปื้อนเชื้อ เชื้อเข้าทางบาดแผล การสำลักหรือกลืนน้ำ หรือหายใจเอาละอองฝุ่นของดินที่มีเชื้อปนเปื้อน ส่วนอาการมีตั้งแต่ไม่มีอาการเลย หรือมีจุดที่ปอดแต่ไม่แสดงอาการ จนถึงมีฝีที่ผิวหนัง ฝีที่อวัยวะภายใน เนื้อเยื่อปอดอักเสบตาย หรือติดเชื้อในกระแสเลือดจนเสียชีวิต คำแนะนำผู้ที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน และผู้ที่มีบาดแผลควรหลีกเลี่ยงการสัมผัสดินหรือแหล่งน้ำ เช่น ในนาข้าว ซึ่งเป็นแหล่งที่มีโรคชุกชุม ประชาชนทั่วไปควรสวมรองเท้าบู๊ท หรือหากจำเป็นต้องรีบทำความสะอาดหลังเสร็จงานทันที

สำหรับโรคไม่ติดต่อและภัยสุขภาพที่สำคัญมี 2 เรื่อง ดังนี้

1. ภัยจากการใช้เครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊ส โดยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2551-2559 พบผู้ป่วยหมดสติขณะอาบน้ำในห้องน้ำที่ใช้เครื่องทำน้ำอุ่นแบบใช้ระบบแก๊สรวมทั้งสิ้น 16 เหตุการณ์ จำนวนผู้ป่วย 27 ราย เสียชีวิต 6 ราย ทุกเหตุการณ์เป็นเครื่องทำน้ำอุ่นที่ไม่มีมาตรฐานผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรม (มอก.) ส่วนใหญ่พบในพื้นที่ภาคเหนือ ระหว่างเดือนธันวาคม-มกราคมของทุกปี และมีหลายเหตุการณ์ที่มีการอาบน้ำต่อเนื่องกันหลายคน ผู้ป่วยหรือเสียชีวิตเป็นผู้ที่อาบน้ำในลำดับหลัง ๆ สำหรับการพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าในช่วงฤดูหนาว ซึ่งเป็นเทศกาลท่องเที่ยวของทุกปี (มกราคม-กุมภาพันธ์) จึงต้องระมัดระวังและเตือนภัยในพื้นที่เสี่ยงที่อาจจะเกิดภัยดังกล่าว 

2. การเสียชีวิตด้วยโรคทางเดินหายใจในช่วงปัญหาหมอกควันภาคเหนือตอนบน จากข้อมูลปี พ.ศ. 2557-2559 พบผู้ป่วยด้วยโรคภูมิแพ้ระบบทางเดินหายใจ หอบหืด และปอดอุดกั้นเรื้อรัง ในพื้นที่ 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบน มีแนวโน้มสูงในเดือนธันวาคม-มีนาคม โดยมีผู้ป่วยเฉลี่ยเดือนละ 8,000-8,500 ราย สำหรับการพยากรณ์โรคในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าช่วงเดือนมกราคม-มีนาคมของทุกปี เป็นช่วงที่มีอากาศหนาวเย็น โดยเฉพาะทางภาคเหนือซึ่งจะมีอุณหภูมิต่ำและมีหมอกควันหนาขึ้น มีผลกระทบทำให้เกิดการระคายเคืองทางเดินหายใจ โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีโรคทางเดินหายใจเรื้อรัง ได้แก่ โรคหอบหืดและโรคปอดอุดกั้นเรื้อรังอาจทำให้อาการกำเริบรุนแรงจนเสียชีวิตได้ ประชาชนในพื้นที่เสี่ยงจึงต้องระมัดระวังเป็นพิเศษ โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัวดังกล่าว

            ทั้งนี้มาตรการในการดำเนินงานเพื่อปกป้องประชาชนจากโรคและภัยสุขภาพดังกล่าว กรมควบคุมโรคได้มอบหมายให้หน่วยงานในสังกัด ทั้งหน่วยงานในส่วนกลาง สำนักงานป้องกันควบคุมโรคทั้ง 12 แห่งทั่วประเทศ และสถาบันป้องกันควบคุมโรคเขตเมือง ดำเนินการเฝ้าระวัง ตรวจจับ คัดกรองโรคและภัยสุขภาพ และเตรียมพร้อมทีมเฝ้าระวังสอบสวนเคลื่อนที่เร็ว (SRRT) รวมถึงการตอบโต้โรคและภัยอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ที่สำคัญการดำเนินงานป้องกันควบคุมโรคในปัจจุบันจำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกฝ่าย ทั้งหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น วัด โรงเรียน และประชาชนทั่วไป เพื่อป้องกันและควบคุมโรค รวมถึงลดการระบาดของโรคที่อาจเกิดขึ้นได้

นพ.ธนรักษ์ ผลิพัฒน์ ผู้อำนวยการสำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข กล่าวเสริมว่า จากการวิเคราะห์และคาดการณ์ 4 โรคที่น่าจับตามองในปี พ.ศ. 2560 พบว่า โรคไข้หวัดใหญ่มีแนวโน้มระบาดสูง เนื่องจากปลายปี พ.ศ. 2559 เริ่มพบผู้ป่วยแล้ว มีโอกาสพบมากในช่วงฤดูหนาว (มกราคม-มีนาคม) ไปจนถึงฤดูฝนและปลายฝนต้นหนาว (สิงหาคม-พฤศจิกายน) เฉลี่ย 25,000-32,000 รายต่อเดือน ซึ่งจากที่มีการพยากรณ์ว่าโรคไข้หวัดใหญ่จะมีจำนวนผู้ป่วยในปี พ.ศ. 2560 มากกว่าปี พ.ศ. 2559 ถึง 2 เท่านั้น เนื่องจากในช่วงปลายปี พ.ศ. 2559 มีผู้ป่วยจำนวนมากในช่วงฤดูหนาว จึงเป็นธรรมชาติที่ในปีหน้าจะมีผู้ป่วยสูงด้วย ส่วนอีก 3 โรคแม้จะพบได้ในปี พ.ศ. 2560 แต่ไม่ถึงกับระบาดมาก

ในส่วนของภัยสุขภาพที่สำคัญคือ การใช้เครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊สนั้น เนื่องจากรีสอร์ทในบ้านเรายังเข้าถึงไฟฟ้าได้ค่อนข้างน้อย ทำให้มีการใช้เครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊สอยู่เป็นจำนวนมาก จึงต้องมีการเตือนเรื่องนี้กันแทบทุกปี ซึ่งถ้าใช้เครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊ส ควรมีเครื่องดูดอากาศหรือพัดลมระบายอากาศออกไปภายนอกที่พักด้วย หากไม่มีแนะนำว่าไม่ควรอาบน้ำหรือรีบอาบให้เร็วที่สุด เพราะพบว่าเมื่อเปิดเครื่องทำน้ำอุ่นระบบแก๊สใน 10 นาที ทำให้ปริมาณก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์สูงอย่างรวดเร็ว ทำให้ขาดอากาศหายใจ หมดสติ หรือเสียชีวิตได้ ที่สำคัญไม่ควรเปิดประตูห้องน้ำเพื่อระบายอากาศ เพราะจะส่งผลกระทบต่อคนในห้องพักให้ได้รับอันตรายไปด้วย แม้จะไม่ได้เข้าไปในห้องอาบน้ำก็ตาม

ขณะที่ปัญหาหมอกควันในภาคเหนือ ค่า pm10 ที่เพิ่มขึ้นทุก 2.3 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร สัมพันธ์กับผู้เสียชีวิตจากโรคภูมิแพ้ในระบบทางเดินหายใจ หอบหืด และปอดอุดกั้นเรื้อรังที่เพิ่มขึ้น 1 คน และอุณหภูมิที่ลดลงทุก 1.6 องศาเซลเซียส สัมพันธ์กับจำนวนผู้เสียชีวิตในกลุ่มโรคดังกล่าว 1 คนเช่นกัน

 นพ.ธนรักษ์ กล่าวเพิ่มเติมถึงโรคไวรัสซิกาที่ถึงแม้จะไม่อยู่ใน 4 กลุ่ม แต่ยังต้องเฝ้าระวังว่า โรคไวรัสซิกาจัดเป็นกลุ่มโรคที่ยังไม่เสถียร จึงยังไม่แยกเดี่ยว แต่จากสถานการณ์ของประเทศไทยถือว่าพบได้ตลอดทั้งปีแม้จะไม่ได้ระบาด สำหรับในปี พ.ศ. 2560 สถานการณ์จะคล้ายคลึงกับปีนี้ ประเด็นปัญหาที่น่าห่วงที่สุดและค่อนข้างกังวลคือ ผลกระทบต่อผู้ป่วยมีทั้งกล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือภาวะแทรกซ้อนทางระบบประสาท ซึ่งเจอไม่บ่อย พบได้ 1 ต่อหมื่นประชากร อีกทั้งข้อมูลใหม่ยังพบว่าเชื้อทำให้สมองอักเสบ มีภาวะสมองเล็กหรือสมองลีบ และเกิดภาวะพิการอย่างอื่น เช่น ตาบอด หูหนวก กระดูกไม่เจริญเติบโต โดยเฉพาะกระดูกของข้อสะโพกอีกด้วย

มาตรการสำคัญจึงต้องมุ่งเน้นที่การป้องกัน ลดจำนวนผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงให้เหลือน้อยที่สุด เพราะการมีผู้ป่วยลักษณะนี้จะเป็นภาระต่อสังคมค่อนข้างสูง โดยในปี พ.ศ. 2560 คาดว่าจะเป็นอีกปีที่ประเทศไทยจะต้องเจอสภาวะจำนวนผู้ป่วยโรคไวรัสซิกา จึงยังคงต้องดำเนินการอย่างเข้มข้นใกล้เคียงกับปีนี้ โดยปรับปรุงมาตรการต่าง ๆ ให้มีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น  

นพ.สมบัติ แทนประเสริฐสุข นายแพทย์ทรงคุณวุฒิด้านเวชกรรมป้องกัน กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข กล่าวว่า ความสำคัญของโรคไวรัสซิกาอยู่ที่การควบคุมลูกน้ำยุงลาย หากร่วมมือกันรณรงค์ตามมาตรการ 3 เก็บอย่างเข้มข้นและต่อเนื่อง ก็สามารถที่จะกำจัดลูกน้ำยุงลาย และไม่มียุงลายมาแพร่โรคเหล่านี้ต่อไป

ในส่วนของวัคซีนป้องกันโรค สำหรับโรคไข้หวัดใหญ่ ปัจจุบันกระทรวงสาธารณสุขจัดให้มีบริการฉีดวัคซีนป้องกันไข้หวัดใหญ่แก่กลุ่มเสี่ยงคือ ผู้สูงอายุและเด็ก ส่วนวัคซีนไข้เลือดออก ปัจจุบันยังอยู่ระหว่างการศึกษา เนื่องจากเพิ่งเริ่มมีการใช้แล้วในบางประเทศ โดยกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ได้รับทราบข้อมูลของประเทศต่าง ๆ ที่มีการนำวัคซีนนี้ไปใช้บ้างแล้ว พร้อมกันนี้ยังคงต้องติดตามคำแนะนำขององค์การอนามัยโลก ซึ่งได้แนะนำว่าประเทศหรือพื้นที่ที่มีความเหมาะสมในการได้รับวัคซีนควรจะต้องมีระดับความชุกของการเคยติดเชื้อไข้เลือดออกมาก่อนในระดับที่สูง ขณะนี้โดยคำแนะนำของนักวิชาการที่ดูแลเรื่องวัคซีนไข้เลือดออกได้แนะนำให้กระทรวงสาธารณสุขศึกษาระดับอัตราความชุกของการเคยติดเชื้อ และดูว่าเด็กไทยเคยติดเชื้อมาแล้วมากน้อยแค่ไหน เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดขึ้นจากการใช้วัคซีน ซึ่งจะต้องการดำเนินการอย่างรอบคอบ เพื่อให้เด็กไทยที่ได้รับวัคซีนที่มีประสิทธิภาพสูงสุดและไม่เกิดผลกระทบข้างเคียง การศึกษานี้จะดำเนินการโดยเร็วภายในปีงบประมาณนี้ ผลการศึกษาเป็นอย่างไรจะนำมาประกอบการตัดสินใจอีกทีหนึ่งว่าจะมีการเสนอแนะต่อคณะกรรมการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค คณะกรรมการยา และคณะกรรมการอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องว่า จะมีการเสนอต่อรัฐบาลในการลงทุนเรื่องวัคซีนไข้เลือดออกนี้หรือไม่ ซึ่งต้องรอผลการศึกษาให้เป็นที่เรียบร้อยเสียก่อน